اخلاق در ارزشیابی: ارائه چارچوبی مفهومی

زمینه: ارزشیابی فعالیت نظام‌داری است که برای انجام آن ملاک‌هایی جهت ارزش‌گذاری تعیین و اطلاعاتی در خصوص وضع موجود پدیده فراهم می‌شود و سپس با مقایسۀ وضع موجود با این ملاک‌ها، ارزش آن پدیده تعیین می‌شود. لازم است که ارزشیاب تصمیم بگیرد که از کدام منابع و با چه شیوه‌ای ملاک‌های ارزش‌گذاری شده را انتخاب، جمع‌آوری و تحلیل کند، و یافته‌های خود را چگونه در جهت بهبود وضع موجود عرضه کند. بنابراین، ماهیت ارزشیابی شرایط زیادی را ایجاد می‌کند که ارزیابان را در حوزه کارشان با چالش‌ها، تعارض‌ها و مسائلی اخلاقی مواجه می‌کند. هدف از انجام پژوهش حاضر، ارائه چارچوبی مفهومی از اخلاق در ارزشیابی جهت ارائه دستورالعملی به ارزشیابان بود. روش کار: این مقاله با روش تحلیلی- استنتاجی و با مرور منابع مرتبط، چارچوبی مفهومی از اخلاق در ارزشیابی را فراهم می‌کند. یافته‌ها: دست یافتن به تعریفی واحد از ارزشیابی تنها با توسل به ارکان سازندۀ تعاریف مختلف این حوزه میسر است. با توجه به سه رکن اصلی تمام تعاریف ارزشیابی، اخلاق در ارزشیابی در سه حوزۀ 1) گردآوری روشمند داده‌ها، 2) قضاوت روشمند درباره یافته­ها و 3) تصمیم­گیری و تلاش برای بهبود وضع موجود قابل مفهوم­سازی است. هریک از این حوزه­ها خرده­مؤلفه­های مختلف و اصول اخلاقی خاص خود را دارد. نتیجه‌گیری: ارزشیابی به واسطه ماهیت چندگانه­ای که دارد، مستلزم رعایت اصول اخلاقی است تا بتوان با دست‌یابی به نتایج معتبر در جهت تصمیم­گیری برای بهبود وضع موجود برنامه‌ها و سازمان‌ها گام برداشت؛ بنابراین، توجه به چارچوبی مفهومی برای رعایت اصول اخلاقی در ارزشیابی پیشنهاد می‌گردد.